„Papusza” w zbiorach gorzowskiego Archiwum Państwowego
Pomimo tego, iż Romowie po roku 1945 stanowili istotny składnik ludności Gorzowa, trudno znaleźć w aktach wzmianki na ich temat. Jest to zrozumiałe o tyle, że ludność ta nie poddawała się przepisom prawnym obowiązującym po wojnie zmuszającymi do prowadzenia osiadłego trybu życia. Dopiero w dobrych kilka lat po wojnie, okrzepnięciu administracji i wydaniu szeregu regulacji zaczęto przyglądać się bliżej ludności romskiej.
Pierwsze ślady zainteresowania ze strony gorzowskiego Ratusza Romami pojawiają się w roku 1954. Dwa lata później środowisko to jest już dość dobrze rozpoznane. Właśnie z roku 1956 pochodzi ciekawy dokument dotyczący tej mniejszości zachowany w aktach Prezydium Miejskiej Rady Narodowej (sygn. 285). Obradujące 30 marca 1956 Prezydium omawiało również położenie Romów. Z protokołu dowiadujemy się, że wówczas Gorzów zamieszkiwały 72 osoby pochodzenia romskiego. Zamieszkiwali oni przy ul. Młyńskiej, Obrońców Stalingradu (obecnie 11 Listopada), Wawrzyniaka, Koniawskiej i W. Wasilewskiej (obecnie Sikorskiego). Ludność ta dzieliła się na dwie grupy – pierwsza prowadziła już osiadły tryb życia, upodabniając się sposobem życia i pracy do polskich sąsiadów; i grupa druga, liczniejsza, która wprawdzie miała swoje stałe miejsca zamieszkania w Gorzowie, jednak nadal posiadająca wozy i konie i z nastaniem wiosny ruszająca „w drogę” po kraju. Do Gorzowa powracali na zimę. Ci drudzy zajmowali się kotlarstwem. Już wtedy mniejszość romska miała swój własny zespół artystyczny.
Wspomniany dokument opisuje również poetkę Bronisławę Wajs – „Papuszę”. Prezydium PMRN dostrzegało straszne warunki w jakich mieszkała „Papusza” i doceniało znaczenie poprawy tej sytuacji. W dwa lata później „Papusza” otrzymała mieszkanie w budynku przy ul. Kosynierów Gdyńskich, co zbiegło się z jej 50. urodzinami (obchodzonymi w sierpniu 1958), o czym dowiadujemy się z „Gazety Gorzowskiej”. To najważniejsze, nieliczne ślady działalności „Papuszy” na jakie udało mi się trafić przeglądając gorzowskie archiwalia.
Dariusz A. Rymar
Fragment informacji na temat gorzowskich Romów, omawiany na posiedzeniu Prezydium MRN 30 III 1956 (Archiwum Państwowe w Gorzowie Wlkp., PMRN w Gorzowie, sygn. 285).
„Papusza” na balkonie swojego mieszkania, dopiero co otrzymanego przy ul. Kosynierów Gdyńskich, fot. Zbigniew Łącki, „Gazeta Gorzowska” 2 X 1958
„Papusza” – prawdopodobnie ze swoim mężem i dziennikarzem „Gazety Gorzowskiej” (fot. Zbigniew Łącki, „Gazeta Gorzowska”)
