Początki gorzowskiej komputeryzacji (1967-1993)
Dariusz A. Rymar
Kiedy w latach 40. XX wieku powstał pierwszy komputer chyba mało kto przewidywał, iż urządzenie to zrobi jakąś wielką karierę. Zbudowany w USA potężny ENIAC ważył 30 ton i miał wymiary 15 x 9 m, a więc całkiem sporego mieszkania. Jednak z czasem urządzenie udoskonalano i zmniejszano jego rozmiary. Już na początku lat 70. powstał pierwszy polski minikomputer K-202 zaprojektowany przez byłego żołnierza batalionu „Zośka” i powstańca warszawskiego Jacka Karpińskiego. Jednak będąc szykanowany przez PRL-owską administrację nie był w stanie przebić się ze swoim wynalazkiem. Tamten okres zdominowany był przez wolniejsze i większe komputery z wrocławskiej rodziny Odra. I z nimi są związane początki komputeryzacji Gorzowa.
Wszystko zaczęło się dokładnie 40 lat temu w roku 1967, kiedy to w Stilonie w Dziale Organizacji Zarządzania powołano kilkuosobowy zespół, którego zadaniem była ocena możliwości zastosowania nowoczesnej techniki obliczeniowej. Prace te musiały przynieść pozytywne rezultaty bo w maju 1969 roku w Stilonie utworzono Dział Elektronicznego Przetwarzania Danych, w lipcu 1970 przekształcony w Ośrodek Przetwarzania Danych. Jego kierownikiem został mgr inż. Konrad Tołkacz, którego można chyba uznać za pioniera gorzowskiej komputeryzacji. Ośrodek został początkowo wyposażony w szwedzkie maszyny obliczeniowe ADDO. W roku 1973 zatrudniał już 31 osób. Jednak skok jakościowy w pracy Ośrodka miał miejsce 14 grudnia 1974 roku, kiedy to uruchomiono pierwszy komputer w Gorzowie – Odra-1305. Komputer ten był wielkości szafy i przechowywał dane na perforowanych, papierowych taśmach. Był jednak niezawodny. W Stilonie dwa tego typu komputery (drugi zakupiono w roku 1979) chodziły do roku 1991. Zaś za ostatni czynny egzemplarz tej maszyny uważa się komputer używany przez PKP w Ostródzie wycofany z użytku dopiero w roku 2006!
Lata 80. to dynamiczny rozwój komputerów. Pierwsze komputery zawitały pod dachy użytkowników prywatnych, głównie za sprawą produktów firmy Commodore. W Gorzowie jednak nadal prym wiódł Stilon. W połowie lat 80. jego OPD zatrudniał już 70 osób i oprócz 2 komputerów Odra dysponował nowocześniejszym minikomputerem MERA (zakupiony w roku 1984). Taki sam komputer w dwa lata później nabył Wojewódzki Urząd Statystyczny. MERA była mniejsza od Odry i zapisywała dane na taśmach magnetycznych. W tym okresie do Stilonu dołączyły kolejne instytucje posługujące się komputerami.
O ile nie budzi wątpliwości, gdzie zainstalowano pierwszy w Gorzowie komputer, o tyle trudno ustalić zakład, który skomputeryzował się jako drugi. Wydaje się, że był to Wojewódzki Związek Spółdzielczości Spożywców „Społem”, który w roku 1982 zaopatrzył się w niemiecki komputer Daro-1750. Był on wielkości biurka, zaś z powodu braku oprogramowania jego tworzenie zlecono zatrudnionemu informatykowi, którym był Marek Tararako.
Trzeba także wspomnieć o firmie ZETO w Szczecinie Oddział w Gorzowie. Stworzył ją Janusz Panasiuk – wcześniej także pracownik OPD w Stilonie. Firma powstała w roku 1979 jednak skomputeryzowała się dopiero w roku 1983 gdy znalazła swoją siedzibę w Fabryce Domów na ul. Walczaka. Początkowo dysponowała komputerami Odra 1305 i 1325, a później otrzymała minikomputer MERA 9150. Firma pracowała na zlecenie wielu gorzowskich firm, np. dla ZUS, Agromy, Ursusa i Gomadu.
Później do grona skomputeryzowanych dołączyła gorzowska „Przemysłówka”. 1 października 1984 roku utworzono w niej Dział Przetwarzania Danych i wyposażono w komputer SM-4. Był to komputer produkcji polskiej ale na częściach z krajów socjalistycznych. Technologicznie był porównywalny z MERĄ. Był wyposażony w dwa przewijaki taśm, stację dysków elastycznych, drukarki i kilkanaście monitorów. Jego dysk twardy miał pojemność „aż” 0,8 MB pamięci RAM i 5 MB pamięci na dysku twardym. Obsługiwał dyskietki 8-calowe. Jak wspomina Marek Tararako komputer ten psuł się przeważnie raz w miesiącu. Pracowało przy nim 7 osób. Pracował do roku 1988, kiedy w „Przemysłówce” pojawiły się pierwsze komputery firmy IBM.
Koniec lat 80. to także czas wprzęgnięcia komputerów w walkę polityczną. W roku 1988 działacz podziemnej „S” Zbigniew Antczak przemycił przez granicę kupioną w Berlinie drukarkę 24-igłową, na której drukowano nielegalnego „Feniksa”. I chyba było to pierwsze pismo w Gorzowie redagowane przy pomocy komputera. Za to do nowoczesności nie paliła się strona przeciwna. 10 marca 1988 gorzowski Komitet Wojewódzki PZPR informował centralę w Warszawie, że: w chwili obecnej nie mamy możliwości kadrowych i organizacyjnych szybkiego zastosowania techniki komputerowej do swojej działalności. Chcemy rozpocząć prace przygotowawcze dotyczące komputeryzacji w 1989 roku. Dotyczyłyby one zastosowania mikrokomputera pracującego w początkowym okresie głównie na potrzeby wydziału polityczno-organizacyjnego, gospodarki wewnątrzpartyjnej i polityki kadrowej i społeczno-prawnej oraz kancelarii I sekretarza. A więc sprawę odkładano ad Kalendas Graecas.
Przełom lat 80. i 90. XX wieku to początek żywiołowego rozwoju komputeryzacji. Trudno nad nim zapanować i dokładnie opisać. Jednak był to okres gdy prym wiedli informatycy, którzy zebrali doświadczenia wcześniej. Jeszcze w końcu lat 80. pojawił się pierwszy w Gorzowie producent komputerów kompatybilnych z IBM. Było to Przedsiębiorstwo Zagraniczne Wartex. Tego okresu sięgają początki firmy MIRACO – wtedy jedynego w Gorzowie producenta oprogramowania. Na początku lat 90. pojawili się pierwsi sprzedawcy sprzętu komputerowego: Seven (założony przez informatyków z „Przemysłówki”), ABE (później Weltex-ABE), IMEX – wszyscy sprzedawali komputery marki Optimus; Miraco (sprzedający komputery ITT-Adax), Infostil (kierowany przez Konrada Tołkacza) i Gobit (założony przez Janusza Panasiuka) – także produkujący komputery.
Tak w ogólnym zarysie wyglądały początki gorzowskiej komputeryzacji. Późniejsze etapy związane są z żywiołowym rozwojem internetu, co miało miejsce w drugiej połowie lat 90.
Komputer MERA w Stilonie (fot. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gorzowie)
Komputer SM-4 w GPBP (fot. ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gorzowie)
Tekst opublikowany: w Nadwarciańskim Roczniku Historyczno-Archiwalnym 2008 nr 15, ss. 165-169.
