Prawdziwe początki „Megaronu”

Dyskusyjny Klub Filmowy, który dopiero od 1978 r. nosi nazwę „Megaron”, w 1981 r. obchodził 15-lecie, a w 1986 r. – 20-lecie.  Ostatnio trochę przyspieszono i 45-lecie klubu obchodzono już w 2010 r. Wynika z tego, że działalność gorzowskiego DKF-u  liczona jest od 1966 r., kiedy klub został zarejestrowany w Polskiej Federacji DKF. W ten sposób zgubiono pierwszych 6 lat działalności, a to właśnie ten okres, który zapisał się zdarzeniami i anegdotami, chętnie przypisywanym, acz bez stosownej chronologii, „Megaronowi”.  Te 6 lat wypełniają te same osoby, które uchodzą za pionierów ruchu filmowego w Gorzowie.

Na początku bowiem był... „Pat”. Klub Filmowy „Pat” powstał latem 1960 r. przy Klubie NOT, nazywanym potocznie „NOT-klubem” lub wręcz „Notklubem”. NOT to bardzo zgrabny akronim od Naczelnej Organizacji Technicznej. Klub mieścił w Domu Kultury GZWS, który później zasłynął jako „Dom Chemika”, dziś MCK przy ul. Drzymały 26.

Klub w klubie

Otwarcie klubu odbyło się 8 listopada 1959 r.Lokal urządzono w części parterowej Domu Kultury z dużym smakiem, łącząc nowoczesne rozwiązanie architektury wnętrza[1] z wygodą i prostotą, zabezpieczającą w pełni kulturalne warunki rozrywki i wypoczynku – pisał w listopadowym wydaniu miesięcznika „Stilon Gorzowski” niejaki Mieczysław Wirski[2], skądinąd nieznany. – Wydaje się również, że lokal dostał jak najbardziej właściwy patronat – Oddziału NOT przy Zakładzie. Stąd nazwa NOTKLUB, bo NOT jako patron, a działalność oparto na zasadzie Klubu z członkostwem, regulaminem i wszystkimi szykanami. Z upoważnienia zarządu Oddziału NOT Zbigniew Wiśniewski[3] zorganizował zarząd klubu, który tworzyli: Jerzy Wasilewski[4], organizator wszelkich turniejów szachowych i brydżowych, konkursów towarzyskich i podobnych imprez z nagrodami, Jacek Ponikiewski[5], organizator spotkań z przedstawicielami nauk technicznych i inicjator dyskusji klubowych na tematy współczesnej techniki, koordynator z Kołami Stowarzyszeń NOT, Jerzy Martyszus[6], organizator imprez rozrywkowo-tanecznych i estradowych, Mieczysław Wirski, organizator spotkań klubowych z przedstawicielami świata artystycznego, inicjator dyskusji na tematy poezji, plastyki, teatru, filmu itp., Danuta Nawojczyk[7], organizator wystaw i ekspozycji współczesnej fotografiki, malarstwa, rzeźby itp., ponadto aktualnych wystaw o charakterze technicznym, Wacław Krzywicki[8] – kierownik klubu.

Był to pierwszy w mieście klub dla inteligencji, cóż z tego, że z założenia – technicznej. Jego otwarcie wywołało znamienną reakcję w Zielonej Górze. Już w kwietniu 1960 r. Zarząd Wojewódzki NOT w Zielonej Górze zażądał wyjaśnień: Zarząd Główny NOT zwrócił się do n/Oddziału z zapytaniem, na jakiej podstawie zorganizowano tamt. Klub (Kluby Technika NOT mogą powstawać jedynie przy Biurach Terenowych NOT[9]) oraz celowość jego istnienia.  Odpowiedzią na te pytania mogła być jedna z pierwszych imprez nowej placówki – wystawa prac fotograficznych członków Lubuskiego Klubu Filmowego w Zielonej Górze, otwarta 10 czerwca.

Nieco wcześniej, 17 maja,przy pełnej frekwencji uczestników życia klubowego dokonano wyboru nowego zarządu „Notklubu”, w jego skład weszli nie tylko działacze ze „Stilonu”, wspomniani już Zbigniew Wiśniewski i Danuta Nawojczyk, a także architekt Wiesław Szlachciuk[10], radny Waldemar Danielik[11], skądinąd zupełnie nieznani Jan Pinkas[12] i Krystyna Rudnicka[13], komendant hufca ZHP Edmund Szymeczko[14], wiceprzewodniczący ds. postępu technicznego Zarządu Koła NOT, Mirosław Michałowski[15], nowy kierownik klubu Janina Lipińska, nazywana potocznie Żanetą[16] oraz koszykarz i brydżysta Zdzisław Waloszek[17].

Właśnie z inicjatywy Zdzisława Waloszka powstał Klub Filmowy „Pat”. Dlaczego akurat „Pat”? Zapewne nie był to akronim czy skrótowiec, raczej na pewno chodzi o termin szachowy, co zważywszy na aktywność szachistów, zarówno w „Notklubie”, jak i Klubie Filmowym”, wydaje się wielce prawdopodobne. Nazwa mogła odzwierciedlać też jakiś impas w gronie działaczy klubu, lub antycypować pewne animozje, które miały niebawem się uzewnętrznić.

Klub, jak informował czerwcowy „Stilon Gorzowski”, liczy obecnie około 250 osób, a może pomieścić około 500 osób, gdyż taka jest pojemność sali w Kinie „Słońce”[18], w którym będą wyświetlane filmy. [...] Aby zostać członkiem Klubu Filmowego „Pat” – należy być przede wszystkim posiadaczem karty wstępu do „Notklubu”. Następnie trzeba zgłosić się do kol. Waloszka, któremu wpłaca się 20 złotych wpisowego oraz 60 zł na opłacenie 12 filmów, które zobaczymy w ciągu kwartału. Już w lipcu zostanie wyświetlony pierwszy film! Posiadacze legitymacji Klubu [...] będą mogli obejrzeć i przedyskutować 4 filmy miesięcznie: te chaplinowskie i te Rene Claira, i te przedwojenne (archiwalne) i te powojenne (przedpremierowe).

Klub chyba rzeczywiście ruszył w lipcu 1960. Jak poinformował sierpniowy „Stilon Gorzowski”[19], niedawno odbyła się uroczysta i bardzo miła inauguracja działalności klubu filmowego przy „NOTKLUB-ie” – „Pat”. Licznie zgromadzona publiczność obejrzała film Chaplina „Światła wielkiego miasta”[20]. W przerwie wzniesiono lampkę wina na cześć X muzy i organizatorów klubu filmowego. Dalsze kolejne seanse będą odbywać się w każdy poniedziałek w kinie „Capitol”[21] o godz. 20.

Pierwszy pat w „Pacie”          

Ale już wrześniowy numer zakładowego miesięcznika, piórem anonimowego autora, wyraził oburzenie z powodu skandalu, jaki miał miejsce na ostatnim sensie Klubu Filmowego „Pat” [...] Tak, skandalu – bo jak inaczej nazwać niekulturalne zachowanie się niektórych osób, które w trakcie odtwarzania z magnetofonu słowa informującego o mającym być wyświetlanym filmie (autora nie było w Gorzowie) – poczęły sobie tupać i gwizdać. Po zakończeniu informacji, kol. Hieronim Świerczyński[22] uzurpował sobie wyrażenie opinii wszystkich uczestników i stwierdził, że to mu się nie podoba, że nie chce tego słuchać, etc. etc. Tak nam się wydaje, że wiele osób zapisało się do Klubu jedynie po to, aby tanim kosztem obejrzeć kilkanaście  interesujących filmów – mentorował autor notki.

Relację tę rozwinęła już w następnym numerze „Stilonu Gorzowskiego” Urszula Macińska[23], która w obszernym tekście „W sprawie PAT-a” po raz pierwszy użyła określenia „klub dyskusyjny”. Tym razem zdemaskowana została druga strona konfliktu: Pewnego poniedziałku, przed projekcją amerykańskiego filmu „Żołnierze”[24], nadano nagrana na taśmę magnetofonową prelekcję p. Z. Morawskiego[25] na temat tego filmu. Prelegent analizował obszernie treść obrazu, zwracał uwagę na błędy scenariusza, reżyserii, oceniał wartość filmu... Niestety, słyszałam jedynie co obszerniejsze fragmenty, reszta prelekcji stanowiła dyskretne tło dla grzmiącego tupania części nie zadowolonych widzo-słuchaczy. Po wyciszeniu głosu prelegenta zabrał głos Oponent, zgłaszając adresowany do Zarządu Klubu wniosek o: 1-o zaniechanie formy prelekcji odtwarzanej z taśmy magnetofonowej oraz 2-o zmianę treści prelekcji, gdyż apodyktyczność jej wpłynie destrukcyjnie na kształtowanie pojęć estetycznych słuchaczy. Straszliwe skutki rozpowszechnienia się morawszczyzny plastycznie zobrazował wizją trzystu Zdzisławów Morawskich rozprawiających o sztuce filmowej na gorzowskim bruku. Istotnie koszmarne... Wypowiedź tę przyjęto klaskami. [...] Potem wrócił Morawski i na najbliższym seansie poniedziałkowym „z twarzą pobladłą i wzniesionym czołem” zbeształ obecnych za matołeczne domaganie się zniesienia prelekcji przedseansowych. Opozycję miażdżył założeniami statutowymi, przykładem pozostałych Klubów Filmowych w Polsce, na proch ścierał autorytetem Jackiewicza[26]. Aż szkoda tej mocy dla tak błahej przyczyny. Ostateczne rozwiązanie kwestii spornej zostało zakomunikowane  klubowemu plenum w następny poniedziałek. Mianowicie prelekcje przed wyświetlaniem filmu będą wygłaszane jedynie przy projekcjach trudniejszych, wymagających omówienia[27], pozostałe filmy nie będą omawiane.

Było to pierwsze publiczne starcie dwóch pretendentów do „rządu dusz” w gorzowskiej kulturze. Świerczyński z gdańskim „Bim-Bomem” w życiorysie  mógł się uważać za światowca i czuć potrzebę misji niesienia postępu na prowincji. Starszy o 7 lat Morawski, aparatczyk po przejściach, wrócił do Gorzowa na rok przed Świerczyńskim i pospieszną edukacją leczył kompleksy prowincjusza, uważając zapewne, iż choćby z racji wieku i stażu w mieście należy mu się palma pierwszeństwa.

W tym samym, wrześniowym numerze „SG” ukazała się też riposta Morawskiego, któremu redakcja udostępniła tekst Macińskiej. Skrytykowany prelegent stwierdził, iż jego działalność w klubie filmowym ma charakter społeczny (ani za prelekcje ani za prowadzenie dyskusji nikt mi nie płaci). Bezinteresowna działalność społeczna przebiega naogół [sic] zgodnie z zainteresowaniem tego, który tę działalność ma ochotę kontynuować. Moje zainteresowania filmem mają kierunek postrzegania problemów, jakie w filmie asie zarysowują i pod tym katem chciałem prowadzić prelekcje  a także dyskusje. [...] Dotarło do mnie już z wielu źródeł, ze członków klubu interesuje typ prelekcji informacyjnych, a nie ten typ, jaki ja usiłuje wprowadzić. Cóż ma zrobić działacz społeczny, jeśli jego intencje rozmijają się z intencjami tych, wśród których ma działać? Odpowiedź jest jedna – rację ma zawsze ogół –  chociaż ta racja jest doraźna – zrezygnować.  Czy rzeczywiście Morawski nie wygłosił już żadnej prelekcji filmowej – trudno powiedzieć.

Wyprowadzka do „Stodoły”

Jeszcze w październiku „Stilon Gorzowskim” zapowiadał najbliższy program w Klubie Filmowym „Pat”. Na 7 listopada, oczywiście poniedziałek, wyznaczono projekcję francuskiego filmu „Hiroszima moja miłość” z 1959 w reż. Alaina Resnaisa.  tydzień później miał być pokazany film francuski Rene Claira „Słomkowy kapelusz”  z 1927 r., a 21 listopada – angielski film „Pigmalion” z 1938 w reż. Anthony Asquitha i Leslie Howarda. Ponadto w ambitnych planach klubu były następujące – jak określono – filmy specjalne, nie wszystkie dziś dające się zidentyfikować, być może dlatego, że wśród przytoczonych tytułów były także obrazy dokumentalne: „Przez różowe okulary”,  „Paryż 1900 roku”, dramat produkcji ZSRR „Poemat o morzu” z 1959,  „Los Olvidados”, czyli „Zapomniani” Luisa Bunuela z 1950,  „Chuligani”, „Daleka droga” z 1957 r., debiut reżyserski Leonida Gajdaja” z ZSRR,  „Więzienie”, „Piękna bestia”[28], „Bezlitośni”[29], „Wrota nocy” w reż. Marcela Carné z 1946, „Zagubiony patrol” w reż. Johna Forda z 1934, „Nieznany żołnierz”, „Aktorzy”, nominowany do Oscara film norweski „Przez śnieżną pustynię” z 1957 r. w reż. Arne Skouena, dramat „Wozzek” z 1947 w reż. Georga C. Korena , zaliczany do kinematografii NRD, „Ferebiene” (?). Anonsowano też filmy przedpremierowe, czyli czekające na premierę, ale polską. Były wśród nich trzy obrazy prod. ZSRR:  „Szukam ojca”, znany także pod tytułem „Dziewczynka szuka ojca” z 1959, dramat przygodowy „Niewysłany list”, którego premiera światowa miała miejsce w maju 1960, melodramat „Dama z pieskiem” w reż. Josifa Cheifica, ponadto niezidentyfikowana „Sierota”, a także szwedzki dramat psychologiczny „U progu życia” w reż. Ingmara Bergmana z 1958 r., amerykański musical Georgea Seatona „Dziewczyna z prowincji” z 1954 r. oraz holenderska komedia muzyczna  „Zbuntowana orkiestra”, której premiera światowa miała miejsce 28.10.1958. Repertuar atrakcyjny, ale chyba mało ambitny – jak na kino z założenia – studyjne.

Nie ma jednak pewności czy został do końca zrealizowany, bo już w listopadzie 1960 r. „Stilon Gorzowski” doniósł, iż Klub Filmowy PAT wystąpił ostatnio z NOTKLUB-u i znalazł mecenasa w Gorzowskim Towarzystwie Przyjaciół Kultury[30]. Widocznie NOTKLUB był za mało kulturalny? – dodawał złośliwie autor notatki z ostatniej strony „SG”. A w grudniu jeszcze bardziej złośliwy komentarz: Panującą w Klubie Filmowym PAT atmosferę zachwytu i entuzjazmu dla Muzy Nr. X. zakłóciły ostatnio nastroje malkontenckie, wywołane żenującym poziomem artystycznym wyświetlanych krótkometrażówek.  Obiektywizm cechujący członków PAT’a, nie pozwala na obciążenie odpowiedzialnością za ten stan rzeczy P.T. Zarządu. Panuje ogólne mniemaniem że zestaw tytułów przeznaczonych dla naszego Klubu ustala się tak: „dla Gorzowa? – głęboka prowincja – byle co poleci”. Znamy te systemy, znamy owe perkaliki i paciorki dla murzynów... Zachęcamy zatem Zarząd PAT do zakomunikowania komu należy: „murzyn nie chcieć paciorków, murzyn lubić  Brahmsa”. A wszystko na ostatniej, raczej rozrywkowej stronie miesięcznika, której współredaktorem był niejaki Zbigniew Rawski, czyli Zdzisław Morawski. Zresztą frazeologia i interpunkcja notatki odpowiada stylowi późniejszych felietonów autora „Klątwy na stacji Krzyż”, który był znacznie lepszym poetą niż prozaikiem.

Zmiana mecenasa, nie pierwsza w historii DKF[31], miała też inne konsekwencje. Projekcje zostały przeniesione z „Capitolu” do „Stodoły”[32] przy ul. Dąbrowskiego, widocznie nowego sponsora nie stać było na wynajmowanie prawdziwego kina. Niebawem jednak do akcji wkroczyli strażacy i zakazali tam wyświetlania filmów. Dzięki temu przynajmniej wiemy, że i w „Stodole” działało niegdyś kino, a przynajmniej istniała aparatura do tego celu.

Z powodu zaś zakazu klub przerwał działalność na kilka miesięcy, ale już w marcu 1962 r. niezawodny „Stilon Gorzowski” komunikował, iż klub wznowił działalność, a pierwszy seans zaplanowano na początek kwietnia w sali kinowej Domu Kolejarza przy ul. Armii Czerwonej[33]. Niestety, ilość uczestników jest ograniczona (200 osób – bo tyle może pomieścić sala). Seanse odbywać się będą raz w tygodniu, a wyświetlane filmy będą miały charakter archiwalny lub przedpremierowy. Natomiast już w maju niezawodny „SG”, może tym samym piórem, wznowił złośliwości: Znów rozpoczął swą dzielność Dyskusyjny Klub Filmowy „PAT”. Kiedy przedtem nie wyświetlano filmów, spore grono amatorów tej sztuki dopominało się o reaktywowanie Klubu. Jednakże po wznowieniu działalności – Klub nie cieszy się aż takim, powodzeniem, jakiego moglibyśmy oczekiwać. Nie cieszy się zwłaszcza powodzeniem u wyżej wzmiankowanych, gorąco dopingujących „kibiców”.

DKF reaktywacja

I to była chyba ostatnia wzmianka o DKF na łamach zakładówki, przynajmniej do końca roku. W 1965  r. „Stilon Gorzowski” chyba ani razu nie zainteresował się działalnością klubu, może nie było o czym pisać. Tymczasem w 1966 r. gorzowski DKF, działający nadal przy DK „Kolejarz”, został zarejestrowany w Polskiej Federacji DKF.

Być może wcześniej nastąpiła kolejna reaktywacja klubu, ale już bez owego „Pata” w nazwie, który został całkowicie zapomniany i nie występuje w żadnym dostępnym opracowaniu na temat ruchu DKF w Gorzowie. Być może owa reaktywacja nastąpiła za sprawą Zdzisława Waloszka i Marii Łozińskiej[34], ówczesnej kierowniczki „Kolejarza”, którym – tylko w połowie słusznie – przypisuje się założenie gorzowskiego DKF. Tak przynajmniej twierdzi Gorzowski Internetowy Informator Kulturalny (GIIK)[35]. To zapewne wtedy powołana została Rada Klubu, niesłusznie uważana za pierwszą, w składzie: Zdzisław Waloszek, Maria Łozińska, Stanisław Gajewski[36], Piotr Dąbrowski, Ignacy Fleszer, Józef Kaźmierczak, Aleksandra Zawiejska[37]. 

Dalsza historia gorzowskiego DKF znana jest już z wielu innych opracowań i portali.

Jerzy Zysnarski

• « poprz.
• nast. »